(BEGOÑA CAAMAÑO IN MEMORIAM)
Circe
ou o pracer do azul
Esta
ía ser unha tertulia atípica para nós. Necesariamente. Esta vez, en contra do
habitual, non ía estar a autora para conversar con nós. Pero, a falta de Begoña,
presentáronse as súas amigas para cubrir a súa ausencia. Ana Romaní e Fernanda
González para poñer a voz. Uxía Senlle, a música. Todas tres embarcadas no
proxecto de difundir a obra da súa amiga agora que ela non pode, agora que non
está.
Non
se presentan soas á cita. Para facerlle o acompañamento a Uxía achegáronse
tamén Magín Blanco e Clara Pino (con guitarra e arpa respectivamente). Tatán
(de Tanxarina), presente tamén na sala, uniranse nalgún momento para cantar
algunha peza.
A
biblioteca, onde nos reunimos, está ateigada. A tertulia de hoxe espertou gran
expectación. Acompáñannos máis de cincuenta persoas que queren saber de Begoña
Caamaño, da súa obra, da súa personalidade.
Pero, como facernos
a idea de quen era esta autora que nos convoca, nós que só sabemos do/s seu/s
libro/s? Ana Romaní, compañeira súa na Radio Galega longo tempo, deita luz
sobre nós e fálanos dunha personalidade poliédrica na que sobrancea a
intelixencia, a lucidez, a xenerosidade, o rigor e a esixencia. Non só. Begoña
era tamén audaz no pensamento, comprometida no social e no político, leal nos
afectos, crítica e coherente no seu traballo, calidades incómodas nun medio tan
difícil como o radiofónico; cun grande aprecio pola autonomía e a
independencia. Independencia, esta é a palabra que sobrancean as tres. Con
todo, é un cadro incompleto. Aínda destacan o seu amor á música (facíase
acompañar por Uxía nas presentacións dos seus libros), á lectura, que debullaba
con detemento, lucidez e intelixencia, e aos clásicos, eses nos que centrou a
súa escrita. Pero, ante todo, o seu amor con maiúsculas é á vida, á vida, esa
que se lle esgotou.
Incide Ana Romaní
tamén na lingua elixida da súa escrita, ligada indisolublemente a ela. “Non
podería escribir noutro idioma que non fose
o meu”, ten afirmado Begoña Caamaño. “Para min é moi importante contribuír a
consolidar, aínda que sexa modestamente, a nosa literatura e o noso idioma”.
A
profesora Fernanda González fálanos da súa obra que, aínda que escasa (só dous
libros publicados Circe ou o pracer do
azul e Morgana en Esmelle), abondaron
para facerse un oco no panorama literario galego actual. E non dubida no seu
xuízo: “A mellor escritora galega dos últimos tempos”. E non está soa no seu
recoñecemento. A propia autora falara da boa acollida que tivera Circe, o seu primeiro libro, tanto de
público como de crítica. Tal foi que decidiu
darlle continuidade a aquela primeira escrita realizada para si, como un reto
persoal e sen pretensión de publicar. E a súa segunda entrega (Morgana) tampouco defraudou.
Se
ben Circe non chegou a ter máis
mención que ser finalista no 2009 no premio da Irmandade do Libro outorgado
pola Federación de Libreiros de Galicia a sorte de Morgana, elaborada de xeito máis consciente e demorado (segundo
confesou), foi máis afortunada:
Premio da Crítica española, Premio Antón Losada Diéguez e Premio Ánxel Casal da AGE (2012) De feito, non en van Circe,
na súa tradución ao castelán, foi un
dos tres títulos escollidos para o lanzamento da editorial Mar Maior en Madrid. Ángel Basanta, presidente dos críticos españois, nesa
presentación xustifica esta escolla sen vacilacións: “a obra literaria de
Begoña é a propia dunha voz excepcional”.
Pero,
de que tratan eses libros que tan boa acollida tiveron? Os títulos poden darnos
xa algunha pista. Tanto Circe ou o pracer
do azul como Morgana en Esmelle revisan
dous mitos clásicos sobradamente coñecidos, Penélope e Morgana. Fernanda
González fálanos do gran coñecemento da autora da obra de Homero, da materia de
Bretaña e da recreación cunqueirana. Non só canto ao contido senón canto á
forma e á linguaxe propia de cada un, que mimetiza ata evocar fortemente a cada
un dos autores revisitados. É a súa homenaxe persoal a ambos escritores. E non deixa de facer chiscadelas a
outros autores dos que incorpora frases ciscadas nos seus textos (“Como hei
vivir mañá sen a luz túa”, de Bernardino Graña, por exemplo, en Circe).
Na
entrevista “A conversa” da TVG Begoña Caamaño afirmaba que na base da súa
estrea literaria estaba a súa primeira lectura da Odisea. “Cando a lin por
primeira vez estaba agardando atopar un personaxe co que identificarme, aquel
que puidese ser eu no texto pero non o localicei. Penélope era un personaxe
aburrido e Circe, moi fugaz. Así que, cando me puxen a relatar, resolvín escribir
o libro que a min me gustaría ler”.
Pero, con retomar uns mitos
clásicos sobradamente coñecidos (Penélope no primeiro e Morgana no segundo libro) a súa é
unha reescrita desde unha perspectiva propia. “Colle os mitos e dálles a volta
para construír un modelo de muller diferente. Aquelas que desexan ser libres
para si”, comenta Fernanda González. As
súas historias teñen como protagonistas as mulleres, as eternas secundarias, os
personaxes silenciados aos que lles presta voz para nos ofreceren unha visión
diferente da historia.
Sabemos
que esta escolla non é casual. Begoña Caamaño recoñecía que a súa era unha
ollada feminista consciente e que esta característica é transversal na súa
obra. “É desde o feminismo que eu interpreto o mundo. É unha cosmovisión
propia, un humanismo radical” ten afirmado. Desde esta perspectiva non estraña
a súa revisitación. “Os mitos, afirmaba, durante séculos, milenios, marcaron
canons e fixaron estereotipos e modelos de conduta que chegaron ata nós.
Daquela, o único xeito de revolvernos contra os arquetipos que nos inculcaron é
volver a eles para transgredilos e subvertelos”. Para deitar sobre eles nova
luz.
A
Penélope de Homero é un “referente fundamental no imaxinario masculino do que
debe ser unha boa muller”, segundo as súas propias palabras. A autora intentou
prestarlle as palabras que Homero lle negou e tecer, cal Penélope, unha
relación imposible entre a esposa e a amante dun mesmo home, nun mesmo tempo,
que na sociedade patriarcal deberían ser rivais e que na novela, subvertendo
normas non escritas, inician unha relación de amizade que se expande máis alá
do motivo de contacto orixinal (Ulises) e que as converte en cómplices e
confidentes das súas vidas.
Pero non só é benevolente coas protagonistas femininas. "Begoña salva a todos os seus personaxes”, comenta Fernanda González. O
personaxe masculino, do que se agardaría un perfil de gran conquistador,
afouto, sagaz e intelixente, está investido de calidades como a humildade, a
tenrura e a delicadeza, pouco comúns en personaxes destas características. “Circe e Morgana son dúas novelas feministas e, precisamente por iso, foxen
de todo maniqueísmo. Espero non ter incorrido en demasiados estereotipos no
momento de debuxar os personaxes masculinos”, afirmaba a autora.
Pero Circe e
Penélope non son tan diferentes, aínda que si o sexan as súas circunstancias
vitais, comentouse na tertulia. Ambas desexan o mesmo: autonomía e
independencia. Circe, dona e señora dunha illa con reserva do dereito de
admisión, vive en liberdade con outras mulleres, protexidas pola maxia da
deusa. Nese momento mantén un tenro e apaixonado romance con Ulises que a fai
sentir culpable. Pola contra, Penélope é refén da súa obriga de preservar un
reino que non desexa para poder, no seu momento, pasar o relevo. Pero é unha
tarefa inzada de dificultades porque, mentres, debe aturar o asedio dunha
cohorte de pretendentes brutos e cobizosos que só ansían o seu trono; a
impaciencia e a incomprensión do seu propio fillo, que desexa ocupar o sitio do
pai ausente; a falta de entendemento coa súa sogra, que condena a súa actitude
e o retiro do seu sogro, que decidiu abandonar a corte. A autora constrúe unha
Penélope descarnadamente soa, asediada desde moitos frontes e sen apoios nin
descanso posible. O máis revolucionario que pode desexar é a soidade, dada a
súa falta total de perspectivas.
E a historia está
magnificamente relatada, coméntase, “de maneira exquisita”, chega a afirmarse
e, malia o pouco común da temática escollida, a narración consegue manter o
pulso. “De non estar moi ben escrita a historia non se sostería”, aínda se
engade. E no coidado da súa redacción, ten comentado a autora, estaba o reto
persoal de probar un xeito de expresión diferente ao seu habitual nun medio
como o radiofónico, no que prima o sincretismo e a brevidade.
Hai libros,
engadiuse, que marcan un punto de inflexión para futuras reescritas. A obra de
Begoña Caamaño será desas. Desde agora existen outra
Penélope e outra Circe posibles das que ninguén oíra aínda falar e que haberá
que ter en conta. “As súas son
reescritas dun pasado, neste presente, para outro futuro”, afirmou Ana Romaní,
ese para o que ela traballaba e no que lle tería gustado vivir porque “Ela
contribuíu a facer do mundo un sitio mellor”.
As súas
presentacións, dinnos, comezaban con “Mulheres de Atenas” de Chico Buarque. E
aínda que nos saltamos o comezo habitual,
rematamos a tertulia coa canción que agora é obrigada, o “Alalá das Mariñas” de
Uxía. Aquela coa que a ela lle tería gustado despedirse.
Soledad Ríos Santomé
(Tertulia da Lonxa Literaria o 23 de xaneiro de 2015)
……………………………………………………………………………………………………….
Este artigo contén información tirada doutras páxinas
que mencionamos deseguido:
PRENSA ESCRITA
Ø
Faro de Vigo. 02.05.2013. Faro da Cultura. Entrevista a
Begoña Caamaño.
LIGAZÓNS EXTERNAS (Consultas en febreiro de
2015)
Ø
Begoña Caamaño: a transgresión do mito. Caderno da crítica
(blogue de Ramón Nicolás)
Ø
Observatorio da Mariña pola Igualdade. Entrevista a Begoña
Caamaño
Ø
Praza Pública. Cultura. Entrevista de Montse Dopico. Luns 30
de abril de 2012
Ø
Programa A conversa,
da TVG. Entrevista a Begoña Caamaño. José Manuel Vila Chantres.
Ø Feira do Libro, Vigo.
04.07.12. Presentación de Morgana en
Esmelle por Begoña Caamaño
No hay comentarios:
Publicar un comentario